MESLEK ETİĞİ ( AHLÂKI )

 

            Toplum tarafından uyulması zorunlu olan kuralların yasalara bağlanması gerekir. Ancak ahlâki değerlere ilişkin kuralların yasalara bağlanması oldukça zordur. Çünkü: aldatma, çalma ve dolandırma gibi kurallar yasaya bağlanabilirken doğruluk, fazilet ve fedakârlık gibi değerlerin yasalara bağlanması mümkün değildir nerdeyse imkansızdır.

 

            Meslek etiği; meslekî faaliyetlerin sürdürülmesi aşamasında ahlaki ve mesleki ilkelere göre hareket etme disiplini olarak kabul edilir. Muhasebe mesleğini düzenleyen konularda meslek etiği ayrıca düzenlenmemiştir. Ancak bağımsızlık, tarafsızlık, dürüstlük, güvenirlik, mesleki özen ve titizlik, reklam yasağı ve sır saklama gibi genel anlamda etikle ilgili uyulması gereken kurallar belirlenmiştir. Herhangi bir mesleğin icrasında meslek elemanları mesleki etiğe ne kadar bağlı kalırlarsa o mesleğe olan güven ve saygınlık o kadar artacaktır.

 

Etik Kavramları ve Muhasebe Mesleğinde Etik

 

Etik tanımı: etik insanlar arasındaki ilişkilerde iyi veya kötü, doğru veya yanlış kavramlarının temelini araştıran felsefi bir anlayıştır. Etik davranış, doğru ile yanlışı ayırarak doğruyu seçme ve ahlaklı davranma yoludur.

            Uluslararası Muhasebeciler Federasyonunun ( IFAC ) 8 numaralı taslak bildirisi etikle ilgili aşağıdaki faktörleri önermektedir.

·       Etiğin tanımı: insan eylemleri ile ilgilidir ve bu davranıştır.

·       Bireyler kendi davranışları hakkında bir yargıya varabilirler, karar verme ve seçme hakkını kullanırlar.

·       ( Eylemler ) davranışlar hakkındaki yargılara dayanan ahlaki prensipler bazı değer yargılarına uygun yol gösterici bir sistem önerir.

 

Muhasebe mesleğinde etik: meslek mensuplarınca kanunlara ve toplumun değer yargılarına uygun güvenilir bilgilerinin sunulmasıdır. Muhasebe; işletmelerde meydana gelen mali nitelikteki işlemleri kaydeden, sınıflandıran, özetleyen, analiz eden ve yorumlayan bir bilgi sistemidir. Sunulan finansal bilgiler doğru ve güvenilir değilse bu bilgileri kullananlar sağlıklı kararlar alamazlar ve muhasebe sisteminden beklenen fayda sağlanamaz doğru ve güvenilir bilgileri sunmak meslek mensuplarının ahlâk anlayışıdır. Bu meslek mensupları devletten topluma mesleki kuruluşlardan müşterilere kadar çok geniş bir alanda sorumlulukları olan kişilerdir.

Meslek mensubunda bulunması gereken özellikler

 

1.  Dürüstlük: Muhasebe kamu anlamına gelir.

( TÜRMOB )= Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odası Birliği tarafından yayımlanan mecburi meslek kararı ruhsatlı meslek mensupları mesleğe uygun olmayan davranışlarda bulunamazlar.

2.  Güvenirlilik

3.  Tarafsızlık

4.  Sır saklama

5.  Bağımsızlık

6.  Sosyal sorumluluk

Muhasebecinin Görevleri

 

      İşletmelerin tür ve büyüklüklerini dikkate almadan muhasebecilerin görevleri genel olarak aşağıdaki maddelerde belirtilmiştir.

 

1.Hesap işleri: Muhasebecinin hesap işleri bakımından şu şekilde sıralanabilir.

1.      Vergi Muhasebesi

2.      Maliyet Muhasebesi

3.      Bütçe ve İstatistik

2.Mali görevler:

 

·       Vergi kanunları ile belirlenen yükümlülüklerini yerine getirmek örneğin; işe başlama, iş değişikliği vs.

·       Muhasebe faaliyetlerini usul ve şekil bakımından hesap işlerinde kullanılan belgeleri, kuralları işrak etmek

·       Vergi kanununa göre ödenmesi gereken vergileri doğru olarak hesaplama ve bunları doğru beyan etmek

·       Vergi kanunlarının yanında sosyal sigortalar ve iş kanunlarınla belirtilen yükümlülükleri yerine getirmek

·       Vergi uyuşmazlıklarında mükellefi temsil etme ve bankalara verilecek bilançoların hazırlanması gibi görevleri yerine getirmek.

 

3.Sevk ve Yönetim Görevleri:

Sevk ve yönetim görevleri karar almaya yönelik olarak yürütülen faaliyetlerin değerlendirilmesi ve bilgi olarak sunulması içerir. Bunlar aşağıdaki gibidir:

1.   İşletme faaliyetlerinin sürekli kontrolünü sağlamak.

2.   Belirli dönemlerde yönetme işletmenin satış, kâr, borç ve alacak gibi konularında bilgi vermek.

3.   Muhasebe uygulamaları ile ilgili konularda işletmen diğer bölümleri ile koordinasyonu sağlamak.

4.   Ticaret odası, sendika ve mesleki örgüt gibi kuruluşlara gerekli bilgileri vermek.

5.   Muhasebe yardımcılarının yetiştirmesini sağlamak.

 

4.Yönetim Danışmanlığı: Yönetim danışmanlığı işi müşteri organizasyonunda yönetim sorumluluğu bulunmayan danışmanlık beceri ve niteliklerine sahip örgüt dışı kişiler tarafından karmaşık sistem anlayışına dayanan işletme problemlerinin belirlenmesi, çözüm önerilerinin geliştirilmesi ve gerektiğinde uygulama desteğini içeren kişisel beceri ve yeteneklere dayanan hizmetlere olarak ifade edilebilir

 

Muhasebe Mesleğinde Etikle ilgili Düzenlemeler

Uluslararası arasındaki düzenlemeler

·        Şirketlere etik memurlarının atanması

·        Etik konusunda muhasebe meslek birliklerinin yayınları

·        Şirket yıllık genel kurullarında gündeme etiğin dahil edilmesi

Şirketlere etik memurlarının atanması: Bu görevin yürütülmesi ve kontrolü için 1992 yılında etik memur birliği kurulmuştur. Bu birliğin amacı şu şekilde özetlenebilir;

·       Etik memurları arasında birlik ve beraberliğin oluşturulması için çeşitli olanakların sağlanması

·       Ortak ilgi alanındaki özel sorunlara birlikte yaklaşım sağlayacak yapının oluşturulması

·       İşletme etiği alanında araştırma, öğrenme, paylaşma ve uygulama ile iyileştirilmelerin yapılması

 

(AICPA) Amerika Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Enstitüsü  tarafından yapılan düzenlemeler.

            AICPA tarafından 1966 yılında "Muhasebe Mesleğinde Meslek Ahlakı standartları" yayınlanmıştır.

            Söz konusu davranış kuralları Meslek Davranış Yasasında 6 prensip ve 11 kurallarla benimsenmiştir.

 

·        Sorumluluk : ( Mesleki Duyarlılık )

·        Kamu yararları: Üyeler kamu yararına hizmet etmek zorundadırlar ve kamu düzenini sarsacak düşüncesi içinde bulunamazlar.

·        Dürüstlük:

·        Tarafsız ve Bağımsız olma:

·        Özenli çalışma:

·        Sunulan hizmetin kapsam ve niteliği:

 

MESLEKİ DAVRANIŞ YASASI KURALLARI:

·        Bağımsızlık: Meslek mensubu mesleğini icra ederken ilgili firmadan tamamen bağımsız olmasıdır. Denetçinin kişisel olarak veya bağlı bulunduğu denetim firmasının müşterisi ile mali bir ilişki içerisinde olması, iş ilişkisi içinde olması, yönetim danışmanlığında bulunması ve hukuki bir itilaf olması bağımsızlığı zedeleyen unsurlar olarak kabul edilebilir.

·        Dürüst ve Tarafsız olma:

·        Genel Standartlar:  Tüm üyelerin uyması gereken 4 tane temel standart vardır. Bu standartlar; mesleki yeterlilik standardı, mesleki özen standardı, planlama ve denetleme standardı, yeterli ve geçerli veri standardı.

·        Standartlara Uyma:

·        Muhasebe Prensipleri: Bu prensipler; Devlet Muhasebesi ve Finansal Muhasebe Standartları kurumlarınca yayımlanmış muhasebe standartlarıdır ve tüm üyeler için geçerlidir.

·        Müşteri ile İlgili Bilgilerin Gizliliği:

·        Şarta Bağlı Ücret:

·        Uygunsuz Davranışlar: Bu davranışlar şu şekilde özetlenir.

a)    Müşteriye ilişkin kayıtların ve denetim çalışma kağıtlarının saklı tutulup müşteriye geri verilmemesi

b)    İstihdamda ayrılık yaratma

c)     Muhasebe prensip standart ve kurallarına uymamak

d)    Finansal tabloların düzenlenmesinde ihmalkâr davranılması

·        Reklam Yapma ve Hizmet Satışlarına Yönelik Diğer Talep Biçimleri:

·        Komisyon ve Danışma ücretleri: Hiçbir meslek mensubu bir mal veya ürün için veya başka bir meslektaşına tavsiye ve tanıtma için müşterilerden komisyon vb. ücret talep edemez.

·        Mesleğin icra Biçimi ve İsim: Meslek mensubu mesleğini icra edebilmek için şahıs işletmesi, Adil ortaklık ve Anonim şirket biçiminde örgütlenebilir.

 

ULUSLAR ARASI MUHASEBECİLER FEDERASYONU ( IFAC ) TARAFINDAN YAPILAN DÜZENLEMELER

IFAC:IFAC tarafından "Profesyonel Muhasebeciler için ahlak kuralları" yayınlanmıştır. Bu kurallar 18 bölümden oluşmaktadır. 7 bölümü bütün muhasebeciler için 7 bölümü serbest meslekle uğraşan muhasebeciler için 4 bölümü de bağımlı çalışan muhasebeciler için düzenlenebilir.  

·       Bütün Muhasebeciler için Ahlak Kuralları:

o      Doğruluk ve tarafsızlık

o      Ahlak çatışmalarının çözümlenmesi

o      Mesleki yeterlilik

o      Gizlilik

o      Vergi uygulaması

o      Bölgesel teknik standartlarının ve ahlak kurallarının önceliği

o      Tanıtım

·       Serbest Meslek Faaliyetinde Bulunan Muhasebecilere Yönelik Ahlak Kuralları:

o      Bağımsızlık

o      Mesleki yeterlilik ve muhasebeci olmayanlardan yararlanmasına dar sorumluluklar

o      Ücret ve komisyonlar

o      Serbest muhasebecilikte bağdaşmayan uygulamalar

o      Diğer serbest meslek faaliyetinde bulunan muhasebecilerle ilişkiler

o      Kamu yararına uygulamalar

o      Reklam ve teşvik

·       Bağımlı Çalışan Muhasebecilere Uygulanacak Ahlak Kuralları:

o      Sadakat çalışması

o      Meslektaşlara destek

o      Mesleki yeterlilik

o      Bilginin sunuluşu

 

TÜRKİYEDE YAPILAN DÜZENLEMELER

1.)Maliye Bakanlığı Tarafından Yapılan Düzenlemeler:

Maliye bakanlığı tarafından yayınlanan "Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğine" göre (MSUGT) muhasebenin temel kavramları 12 başlık altında toplanmıştır. Bu kavramlardan sosyal sorumluluk kavramı, tarafsızlık ve belgelendirme kavramı, tutarlılık kavramı ve tam açıklama kavramı (MSUGT ) ye göre muhasebe mesleğinde etikle ilgili düzenlenmelerdendir.

•Sosyal Sorumluluk Kavramı: Sosyal sorumluluk kavramı muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesinde ve sunulmasında belli kişi veya grupların değil tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder.

•Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı: Muhasebe kayıtları gerçek durumu yansıtmalı kayıtlar usulüne uygun olarak düzenlenmiş objektif belgelere dayandırılmalı ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız davranılması gerekir.

•Tutarlılık Kavramı: işletmelerin mali durumunun faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırabilir olması bu kavramını oluşturur tutarlılık kavramı benzer olay ve işlemlerde kayıt düzenleri ile değerlendirme ölçülerinin değişmezliğini ve mali tablolarda biçim ve içerik yönünden tek düzeni ön görür. Geçerli nedenlerin bulunduğu durumlarda işletmeler uyguladıkları muhasebe politikalarını değiştirebilirler ancak bunu mali tabloların dipnotlarında açıklamak zorundadırlar.

•Tam Açıklama Kavramı: Mali tabloların, bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli açık ve anlaşılabilir olması gerekir. Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekleşmesi muhtemel olaylarda yer verilmesi bu kavramın gereğidir.

 

ETİK İKLEM

Herhangi bir olayın çözümünde kişilerin mesleki yargılarını kullanırken düştükleri kararsızlıklardan kaynaklanır. Etik ikilem bir ahlak felsefesi olduğu için aynı zamanda etik paradoks olarak isimlendirilir.etik dışı davranışı geçerli veya haklı gösterebilmek için bazı bahaneler ileri sürülebilir.

Herkes bunu yapıyor..

1.    Müşterinin vergi kaçırmasına yardımcı olan bir muhasebecinin başka            meslekdaşlarınında bunu yapıyor demesi.

2.    Yasal ise ahlakidir.

Örnek; Kayıp esya bulunan bir kişinin eşyanın sahibi ortaya çıkıp kendini ispat ettiği sürece eşyayı kimseye vermemesidir.

3.    Ortaya çıkarabilme ve cezalandırabilme olasılığı

Sergilenen etik dışı davranışın sonunda ortaya çıkarılabilme ve cezalandırma olasılığı fazla ise kişii bu davranışından vazgeçebilir aksi taktirde etik dışı davranışı sürdürebilir

          Etik ikilem üzerindeki yapılan araştırmalarda araştırmacılar bütün etik dışı davranışlar için temel 3 unsur tespit etmişlerdir.

          Bunlardan;

1.    Algılanan bir baskı.

2.    Algılanan bir fırsat.

3.   Etik dışı davranışı kabul edilebilir ve herhangi bir kişinin etik kurallarıyla uygun olarak gerçekleştirebilmek için bazı yollar araması.     

İkilemenin çözümlenmesinde aşağıdaki gibi bir yaklaşım önerilmektedir.

1.   Geçerli durumları belirle.

2.   Bu duruma dayanarak ahlaki sorunu belirle.

3.   Bu sorunun etkileyeceği kişiyi, kişileri ve nasıl etkileneceklerini belirle.

4.   Etkilenenlerin sorun çözümlemede alternatif davranış biçimlerini belirle.

5.   Her alternatif açıdan muhtemel sonucu belirle.

6.   En uygun davranış biçimini seç.

Etik karar verme konusunda iki temel yaklaşım söz konusudur. Bunlardan biri yapılan eylemin uygulamadaki sonuçlarına odaklanmak, diğeri ise; eylemin kendisi ve doğruluğunun ölçülmesi üzerine odaklanmaktır.                                     

 

Etik İlkelerinin Geliştirilmesindeki Temel Yaklaşımlar

          Etik ilkelerin geliştirilmesinde en çok tartışılan konu hangi ölçütlere göre geliştirilmesi hakkındadır.

1.hakkaniyet ilkesi: bütün kararların tutarlı, tarafsız ve gerçeklere dayalı olması

2.insan hakları ilkesi: bireylerin varlığı bütünlüğü ve temel insan hakları üzerine odaklaşır.

3.faydacılık ilkesi: herkes için en iyi olacağı kararların verilmesini yüklenir.

4:bireysellik ilkesi: bireylerin temel amaçlarının uzun dönemli olarak kişisel kazançlarını arttırmak olduğunu vurgular.

*SLAYT* Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavir

 

ETİKSEL KARAR VERME SÜRECİ

        Etik davranışta iyiyi kötüden doğruyu yanlıştan ayırt edemi yen birinin etiksel yeterliliği yoktur. Bu durum evrensel hukuk tarafından da kabul edilmektedir. Ancak burada bahsedilen herkesin ne yapılmasına ilişkin hemfikir olduğu bir durum değil bu durum karşısında nasıl etik davranılır ya da etik bir ikilem nasıl çözülür problemidir. Bir durumun çözümünde etiksel bilgi kapasitesi etiksel yeterliliğe ve temel etik teorileri konusunda bilgi sahibi olunmasını gerektirir. Bu durumda; etiksel karar sürecinde birinci etken etik felsefesidir.

Etik- İrade ilişkisi: Etiksel karar verebilmenin ikinci temel unsuru ise karar vericinin kendi serbest iradesi ile iyi kötüden yanlış doğrudan ayırt edebilmesidir. Karar vericinin iradesinin serbest kullanımının olmadığı yerde ahlaklıktan ve etik karardan bahsedemez, muhasebeci ancak serbest iradesi ile karar verirse uyguladığı davranışın etik olup olmadığı söylenebilir. Muhasebecinin irade özgürlüğü sınırsız bir özgürlük değildir, muhasebecinin özgürlüğü muhasebe metodolojisi tarafından sınırlanmaktadır. Diğer bir ifade ile muhasebe metodolojisindeki kavram, ilke, standartlara uyma mecburiyeti bulunmaktadır.

Etik- Seçim ilişkisi: Muhasebeci mesleki iradesi ile muhasebe metodolojisinden seçimler yapar ve seçimlerine uygun uygulamalarda bulunur. Ancak burada muhasebecinin gördüğü mali olayı en nesnel ve doğru bir biçimde işlenmede ya da raporlara aktarabilmesi için muhasebe metodolojisi içinde mali olayı tanımlayacak en doğru ölçüm değerinin kullanması ve bu ölçümü gerçekleştirecek ölçüm yöntemlerini kullanması gerekmektedir.

           Muhasebe araçlarıyla yapılan her işlem bir durumu ifade etmektedir. Ancak yapılan işlemin doğruluk derecesi kullanılan ölçüm araçlarına ve ölçüm değerlerine göre değişecektir. Doğruluk değeri düşük işlem mal olayı tanımlamakta güçsüz kalırken, doğruluk değeri yüksek işlem mali olayı tanımlamada olayın aslını daha güçlü ifade edecektir.

          Doğruluk değerinin düşük olması iki farklı şekilde ortaya çıkmaktadır. Bunlardan birincisi hileli işlemler ikincisi ise kötü uygulamalardır. Hileli işlemler muhasebecinin bilerek ve isteyerek yaptığı işlerdir. ( amaçlı davranmaktır) kötü uygulama ise muhasebecinin bir uygulamada davranışın doğruluk değerinin düşük olduğunu bilmesine karşın yasaların çakışan hükümlerinden doğruluk derecesi düşük uygulamanın seçilmesidir. 

Etik- Doğru ilişkisi: Sosyal bilimlerde doğru, her durumdan her duruma uygulanan gerçeklik değildir. Çünkü her olayın unsuru farklıdı